Giáo sư Nguyễn Thanh Liêm thăm khám cho một bệnh nhân sau phẫu thuật. (Ảnh: PV/Vietnam+) “Trước đây, khi ngủ, cứ tầm 20-30 phút, bé lại trở mình và khóc. Bà của cháu cũng thức trắng đêm cùng tôi. Mỗi lần con khóc, lòng tôi lại xé ra, dỗ con mà nước mắt cứ chảy dài, chảy dài. Cứ thế, đêm nào cũng như đêm nào, từ 10 giờ tối đến 6 giờ sáng không dưới 20 lần dỗ bé.”
“Tôi chỉ mong con có được một đêm trọn giấc như bao đứa trẻ khác mà sao khó khăn và chật vật suốt nhiều năm nay,” tâm sự của một người mẹ được đăng trong nhóm ghép tế bào gốc bại não cũng là tâm trạng của rất nhiều người mẹ khác có con như vậy.
“Số phận, biết làm sao hơn được đây, chúng tôi đã hết cách. Vợ chồng chúng tôi cũng đã gần 70 tuổi rồi, chỉ có mỗi đứa con dại này.
Nỗi lo duy nhất luôn thường trực của chúng tôi là khi cha mẹ qua đời, nó sẽ sống sao đây? Đây là điều khiến vợ chồng tôi khi chết cũng khó nhắm mắt xuôi tay được…”
Những dòng tâm sự đầy nước mắt và nhiều nỗi đau thấu thịt, thấu xương đã được gửi đến ông, cùng ông thao thức biết bao đêm.
Cuộc đời còn có bao nhiêu con người vô cùng vất vả, khổ đau? Cuộc đời còn có biết bao em bé sinh ra đã không may phải chịu những thiệt thòi.
Với nhiều người “Hạnh phúc” là danh vọng, là cuộc sống cao sang, là con cái thành đạt nhưng với những người mẹ có con bị bại não, tự kỷ thì hai từ “Hạnh phúc” đối với họ tưởng như dễ dàng mà lại quá khó khăn: một giấc ngủ yên trọng đêm với đứa con yêu dấu, là lần đầu tiên con cất tiếng gọi mẹ...
Dường như ở ông lúc nào cũng không nguôi những ý tưởng, những kế hoạch để vơi bớt nỗi đau trên thân thể tật nguyền của các bé, trên nét khắc khoải sầu muộn của những ông bố, bà mẹ có con bị bại não và để tâm can mình một ngày bình yên, không day dứt… Ông bảo, ông sinh ra đã có duyên với trẻ em…
Ông là giáo sư Nguyễn Thanh Liêm – Nguyên giám đốc Bệnh viện Nhi Trung ương, hiện là Viện trưởng Viện Nghiên cứu tế bào gốc và công nghệ gen Vinmec.
Từ mối duyên với trẻ em…
Bác sỹ Liêm nhớ lại, ông đến với phẫu thuật nhi trẻ em như một cơ duyên. Năm 1979, ông tốt nghiệp bác sỹ nội trú Đại học Y Hà Nội và phải quyết định lựa chọn chuyên khoa. Đây là lựa chọn khó khăn vì nghề sẽ gắn bó với mình cả đời.
“Tôi làm ngoại khoa, năm 1976 tốt nghiệp bác sỹ và tốt nghiệp bác sỹ nội trú năm 1979. Khi tìm hiểu chuyên ngành, giáo sư Nguyễn Như Thục đã chỉ dẫn và giới thiệu tôi đến chuyên ngành phẫu thuật nhi. Qua trao đổi, tôi đã cảm thấy rất thích vì đó là chuyên ngành mới. Lúc đó trên cả nước chỉ có trên đầu ngón tay bác sỹ phẫu thuật nhi. Càng làm tôi càng thấy lựa chọn của mình mình là đúng, càng làm càng thấy nhiều đam mê.”
Từ năm 1997 giáo sư Liêm bắt đầu thực hiện phẫu thuật nội soi cho trẻ em, và từ năm 2.000 phát triển nhiều hơn, đến 2002 thì phát triển mạnh mẽ.
Sau đó ông có 6 công trình nghiên cứu về lĩnh vực này, về phát triển kỹ thuật nội soi cho điều trị thoát vị cơ hoành bẩm sinh cho trẻ em.
Những đóng góp của ông khuyến khích không chỉ riêng Việt Nam mà còn khuyến khích các đồng nghiệp của châu Á và cả thế giới để tiến hành phẫu thuật này thường xuyên hơn.
Chính vì thế cũng có thể nói ông là một trong những người góp phần làm cho phẫu thuật này phổ biến không những ở châu Á mà trên thế giới. Nhiều trung tâm trên thế giới hiện nay đã tiến hành phương pháp nội soi theo cách của ông.
Giáo sư tư vấn sức khỏe cho bệnh nhân nhi. (Ảnh: PV/Vietnam+) Hay như những phẫu thuật khác, ông là người đóng góp 9 phẫu thuật, kỹ thuật mổ mới hoàn toàn trong kỹ thuật nội soi trong kho tàng về mổ trẻ em và được mời đi mổ trình diễn ở nhiều nước từ châu Âu, Pháp, Ý, Hà Lan, châu Á...
Giáo sư Liêm là phẫu thuật viên hàng đầu thế giới về phẫu thuật nội soi nhi điều trị u nang ống mật chủ (trên 500 ca) và thoát vị cơ hoành (trên 300 ca). Ông đã có 11 công trình khoa học công bố trong hai lĩnh vực này, góp phần thúc đẩy ứng dụng các kỹ thuật đó trở thành thường quy ở nhiều trung tâm trên thế giới.
Tính đến nay, giáo sư Nguyễn Thanh Liêm cũng đã công bố hơn 200 công trình nghiên cứu y học, trong đó có 44 công trình nghiên cứu được xuất bản trên các tạp chí y học uy tín của Mỹ và châu Âu.
Giáo sư Nguyễn Thanh Liêm được mệnh danh là “bàn tay vàng” phẫu thuật nhi khoa và một nhà khoa học có nhiều công trình nghiên cứu tầm cỡ thế giới. Nhiều người vẫn gọi và phong ông là ông tổ của phẫu thuật nội soi nhi khoa.
Ông được giới y khoa quốc tế biết tới khi trở thành người đầu tiên nghiên cứu ứng dụng phẫu thuật nội soi để điều trị bệnh phình đại tràng bẩm sinh tại Việt Nam, đưa Việt Nam trở thành nước đầu tiên tại khu vực Đông Nam Á tiến hành phẫu thuật nội soi cho trẻ em.
…Đến người đồng hành thân thiết với trẻ tự kỷ
Khép lại chặng đường mấy chục năm mày mò với những kỹ thuật phẫu thuật nội soi nhi khoa, hiện tại giáo sư Liêm đang trăn trở ngày đêm với các công trình ghép tế bào gốc – một lĩnh vực mới, như mảnh đất mới ông đang khám phá và chinh phục với những niềm hy vọng mang tính bứt phá.
Bởi lẽ đó, trong suốt gần hai năm trở lại đây ông nghiền ngẫm với công trình nghiên cứu ghép tế bào gốc điều trị cho trẻ tự kỷ và trẻ bị bại não.
Đây là lĩnh vực mà ông và các đồng nghiệp tại hệ thống y tế Vinmec đang tiến hành và có thể nói là một trong số ít những đơn vị trên thế giới đi đầu và đạt được những thành công bước đầu.
Nhắc đến giáo sư Nguyễn Thanh Liêm, trong rất nhiều năm qua, ông là người đồng hành thân thiết với những bệnh nhân nhi mắc bệnh tự kỷ.
“Tôi vẫn nói mình có duyên nợ với trẻ tự kỷ. Từ hồi ở Bệnh viện Nhi Trung ương, chúng tôi đã thành lập trung tâm của trẻ tự kỷ và đến nay chương trình vẫn tiếp tục. Năm 2014, tôi bắt đầu ghép tế bào gốc cho trẻ tự kỷ, đây cũng là một chặng đường đầy gian nan và thử thách.”
Vị giáo sư tâm sự, với trẻ em mắc chứng tự kỷ, ông có một sự gắn kết rất đặc biệt, đã mấy chục năm nay. Với tỷ lệ chiếm khoảng 1% dân số, ước tính ở Việt Nam có khoảng gần 1 triệu người mắc chứng tự kỷ.
“Do nhận thức về tự kỷ là vấn đề còn khá mới ở Việt Nam nên rất nhiều trẻ được phát hiện và điều trị muộn, nhất là ở các vùng nông thôn, miền núi. Chính vì vậy, chất lượng sống của gia đình và các trẻ tự kỷ không được điều trị hay điều trị muộn rất thấp, rất thương tâm. Hầu như mỗi gia đình có trẻ mắc chứng tự kỷ đều có những bi kịch với những góc độ và mức độ khác nhau,” vị giáo sư trầm ngâm.
Giáo sư Liêm phân tích, với những trẻ tự kỷ, việc giáo dục can thiệp, chuyên biệt là cơ bản, kéo dài xuyên suốt từ lúc bé đến vị thành niên. Tuy nhiên, vẫn có nhiều trẻ tự kỷ không đáp ứng được hoặc đáp ứng rất kém, đó là lý do vì sao các nhà khoa học trên thế giới vẫn phải tiếp tục tìm kiếm các phương pháp khác bên cạnh giáo dục can thiệp để điều trị cho trẻ tự kỷ. Có thể nói tế bào gốc là niềm hy vọng mới, nó có cơ sở khoa học nhưng được tiến hành song song cùng với giáo dục can thiệp cho trẻ.
Chính vì vậy, người giáo sư ấy ngày đêm vẫn không thôi trăn trở về những dự án như sách dành cho trẻ tự kỷ, ghép tế bào gốc cho trẻ tự kỷ, trẻ bị bại não… Ông kêu gọi mọi người quyên tiền, dịch sách cùng cho trẻ tự kỷ.
Hiện nay, ông và những người đồng nghiệp đang làm đề tài cấp bộ về ghép tế bào gốc cho trẻ tự kỷ. Giáo sư Liêm chia sẻ: “Có thể nói đây là đề tài nghiên cứu công phu nhất không chỉ ở Việt Nam mà trên thế giới. Tôi và những người đồng nghiệp không chỉ nghiên cứu về tế bào gốc mà kết hợp với giáo dục can thiệp cho trẻ. Đây là một nghiên cứu được triển khai từ tháng 7/2017, công phu nhất, kết quả sẽ có đóng góp quan trọng với y khoa trên thế giới.”
Hiện nay, Công trình Nghiên cứu điều trị tự kỷ ở trẻ em bằng phương pháp ghép tế bào gốc tủy xương tự thân phối hợp với giá dục – phục hồi chức năng, do giáo sư Nguyễn Thanh Liêm làm nghiên cứu viên chính đang được triển khai ở giai đoạn cuối.
“Đến nay đã có 30 trường hợp trẻ tự kỷ đã được ghép tế bào gốc cùng việc can thiệp giáo dục chuyên biệt. Đến nay, kết quả bước đầu khả quan. Chúng tôi cùng cộng sự đang tiếp tục theo dõi để trong mấy tháng tới đánh giá kết quả,” giáo sư Liêm phấn khởi thông báo.
Bác sỹ biến những đứa trẻ “mộng mơ” về thực tại
Trong câu chuyện về tương lai của tế bào gốc với sức khỏe con người và những kỳ vọng của phương pháp này với trẻ không may mắn, giáo sư say sưa nhắc lại lời của một nhà khoa học Mỹ: “Những câu chuyện tế bào gốc hiện nay hấp dẫn ly kỳ hơn truyện thần thoại viễn tưởng trước đây. Tế bào gốc làm thay đổi cả tương lai của nhân loại. Đây là kết luận có cơ sở khoa học, tế bào gốc có cơ sở để làm thay đổi quan niệm của chúng ta về bệnh tật cũng như về sức khỏe con người từ trước đến nay.”
Giáo sư Liêm nhớ lại, mối duyên này đến với ông khi vào cuối năm 2013, có một bé 2 tuổi bị nhiễm trùng máu và hậu quả bị suy đa phủ tạng. Các đồng nghiệp tại Bệnh viện Nhi Trung ương đã cố gắng cứu được tính mạng của bé nhưng do bé bị nhiễm trùng não nặng, thiếu ôxy trong não nên sống trong tình trạng thực vật, không thể vận động, liệt hoàn toàn.
Khởi đầu thuận lợi đó tạo cho ông niềm tin để tiếp tục làm. Sau đó giáo sư Liêm và các đồng nghiệp tại Bệnh viện Vinmec đã xin đề tài cấp nhà nước, vừa rồi đã nghiệm thu xong về ghép tế bào gốc cho bệnh nhân bại não.
Chia sẻ về lĩnh vực ghép tế bào gốc cho bệnh nhân bại não, giáo sư Liêm phấn khởi khi ông và những người đồng nghiệp tự hào khi là một trong những nước đi đầu trong vấn đề này, cùng với Ấn Độ và Trung Quốc.
“Nếu như trước kia các nghiên cứu người ta chỉ nói ghép tế bào gốc cho bệnh nhân bại não nói chung và tỷ lệ thành công khoảng 75-80%, tỷ lệ thành công của chúng ta cao hơn nhiều, trên 90%. Bởi vì chúng tôi đã tìm ra được chỉ định phù hợp, không phải bại não nào cũng có thể ghép. Chúng tôi đã nghiên cứu và chỉ lựa chọn những trường hợp bại não do một số nguyên nhân mắc phải như thiếu ôxy, quanh hay sau khi đẻ, não bị tổn thương hay vàng da ở giai đoạn sơ sinh… làm cho não 1 phần bị tê liệt. Vì bại não là vấn đề bế tắc trong điều trị từ trước đến nay nên khi thấy có nơi nào đó, có ai đó có một phương pháp điều trị mở ra một hướng mới họ rất quan tâm.”
Hiện nay, tại Trung tâm Tế bào gốc của Bệnh viện Vinmec đã nhận được nhiều đề nghị từ bệnh nhân ở Mỹ, Anh, Australia và một số nước khác xin phép đến Việt Nam để điều trị.
Miên man trong câu chuyện về phẫu thuật trẻ em, về ghép tế bào gốc cho những bé không may bệnh tật, giáo sư ấy không nguôi khắc khoải trong mấy chục năm làm việc thấy, vẫn còn nhiều trẻ em bị các bệnh không chữa được hoặc các cháu sẽ mất hoặc các cháu chịu tàn tật suốt đời như bại não, tự kỷ và nhiều bệnh khác. Chính đó là động lực thôi thúc ông tiếp tục nghiên cứu hết công trình này đến công trình khác về trẻ em.
Giáo sư Nguyễn Thanh Liêm. (Ảnh: PV/Vietnam+) “Giờ trong lòng em tràn đầy hy vọng”
Mới đây, chia sẻ của một người mẹ có con bị bại não sau khi ghép tế bào gốc thực sự đã lay động và mang lại niềm tin cho biết bao nhiêu người.
Chị chia sẻ, trước đây khi ngủ, bé cứ tầm 20-30 phút bé lại trở mình và khóc. Bà của bé còn cả đêm thức trắng cùng và đếm bé khóc tới 20 lần từ 10 giờ tối tới 6 giờ sáng.
...Em không bao giờ quên những cảm xúc còn nguyên vẹn đưa con đến khoa phục hồi chức năng nay là tự kỷ và bại não từ giữa năm 2016. Em đến nhiều mọi người quen mặt vì con em cứ hôm có lịch khám hoặc xếp lịch ghép tế bào lại sốt, cân nặng thì ít... mỗi lần bác sỹ bảo đưa con về chăm cho con khỏe lên là em lại cố gắng bế con ra khỏi khoa rồi cứ ôm con khóc như mưa!
“Ngày 16/11/2017, khi được ghép xong tế bào gốc, cháu đã ngủ ngon giấc hơn. Một tối ngủ chỉ dậy khoảng 2 lần và thời gian thức giấc tầm vài giây, mọi người vỗ về bé ngủ tiếp ngay. Tôi bắt đâu thấy hy vọng thật nhiều ! Lúc ghép tế bào gốc cháu nặng 10,9 kg, từ đó tới nay tăng hẳn 8 lạng, da hồng, mắt nhanh hơn! Em chăm cháu 3 năm nay chưa bao giờ tăng 8 lạng trong vòng 50 ngày !
Vì em nghĩ em hết cách rồi! Sáng châm cứu chiều tập phục hồi, em đã gắng hết sức mà con em ko thay đổi. Con cứ quấy khóc cả ngày, ngủ thì ít mà ko sâu giấc. Khi đó em chỉ mong con nhanh được ghép chỉ là để con bớt khóc con đỡ khổ mẹ cũng đỡ khổ. Chỉ ước mơ vậy! Nay e ít nhất cũng thấy nhẹ nhàng hơn! Điều bất ngờ là e còn gửi ông và ngoại trông được để lên Hà Nội làm, cứ đi 3-5 ngày nhớ con lại bắt xe về ngay!
Thực sự giờ trong lòng e tràn đầy hy vọng!
Nhà khoa học Việt Nam đầu tiên được vinh danh…
Những nghiên cứu của giáo sư Liêm và đồng nghiệp của ông tiến hành trong lĩnh vực ghép tế bào gốc đang nhận được sự quan tâm của rất nhiều người. Bởi với những gia đình có các em bé không may mắn, đó như một “phép màu” mà họ đang mong đợi, để những em bé có thể vui cười, phát triển bình thường.
Quá trình cống hiến suốt hơn 40 năm của giáo sư Liêm vừa qua thêm một lần nữa được cộng đồng quốc tế ghi nhận tôn vinh.
Ngày 13/6 vừa qua, giáo sư Nguyễn Thanh Liêm đã vinh dự được trao tặng Giải thưởng Nikkei châu Á bởi những đóng góp trong lĩnh vực nội soi nhi khoa và ghép tế bào gốc. Ông được ban tổ chức chọn là cá nhân có nghiên cứu mang tính sáng tạo, đột phá, có đóng góp trong việc phát triển khoa học công nghệ của châu lục cũng như thế giới.
Ông tâm sự, với một người làm khoa học, đây là sự ghi nhận vô cùng quý báu và đáng trân trọng, đồng thời là một động lực để ông và các đồng nghiệp ở Vinmec tiếp tục nuôi dưỡng đam mê khoa học, đóng góp cho cộng đồng.
Nikkei là giải thưởng dành cho công dân châu Á do hãng Thông tấn Nhật Bản Nikkei khởi xướng từ năm 1996. Đây là giải thưởng uy tín được trao cho những cá nhân, tổ chức có các nghiên cứu mang tính sáng tạo, đột phá góp phần thúc đẩy khoa học công nghệ trong châu lục và thế giới.
Mỗi năm có 3 công dân châu Á có đóng góp ở ba lĩnh vực văn hóa, kinh tế, khoa học và công nghệ được vinh danh.
Năm nay, giáo sư Nguyễn Thanh Liêm được chọn vinh danh trong lĩnh vực khoa học công nghệ. Với ghi nhận này, Giáo sư Nguyễn Thanh Liêm là người Việt Nam đầu tiên được vinh danh ở lĩnh vực khoa học công nghệ trong 22 năm từ khi có giải thưởng. Từ năm 1996 đến nay, Việt Nam đã có 5 cá nhân được trao giải thưởng này trong lĩnh vực kinh tế và văn hóa.
Với phần thưởng của mình, giáo sư đã dành 60 triệu đồng từ giải thưởng để giúp các trẻ em nghèo bị khuyết tật bẩm sinh cần phẫu thuật, giúp trẻ em nghèo bị bệnh teo đường mật, ủng hộ dự án biên soạn và in sách hưỡng dẫn phát hiện và can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ./.
