Qua đây, Cà Mau không chỉ mong muốn trao đổi giữa lãnh đạo các bộ, ngành Trung ương, các chuyên gia, nhà khoa học và các đơn vị có liên quan, để đưa ra giải pháp khắc phục thiệt hại mà còn giúp địa phương tìm ra những chiến lược có thể thích ứng trong điều kiện biến đổi khí hậu ngày càng diễn ra nặng nề trong thời gian tới.
Các đại biểu tham dự hội nghị đi khảo sát thực tế tại điểm sạt lở. Ảnh: Huỳnh Thế Anh/TTXVN
Vùng Bắc Cà Mau hiện có diện tích tự nhiên hơn 154.000ha, trong đó có hơn 100.000ha đất nông nghiệp và gần 45.000ha đất lâm nghiệp. Năm 2002, UBND tỉnh Cà Mau đã quyết định phê duyệt Quy hoạch của vùng Bắc Cà Mau là vùng ngọt hoá. Hiện nay, theo quy hoạch vùng ngọt hóa là 154.000ha, tuy nhiên sản xuất trong vùng này đan xen nhiều loại hình. Qua rà soát, diện tích thực tế phục vụ sản xuất hệ sinh thái ngọt là 100.500ha. Theo đó, vùng này được chia làm 5 tiểu vùng; trong đó, tiểu vùng III và phần lớn tiểu vùng II, Bắc Cà Mau hiện còn giữ được ngọt hoá. Bên cạnh đó, trong vùng ngọt hóa có 120km đê, 69 cống xây dựng cơ bản, 4 trạm bơm và hơn 2.200km kênh các cấp.
Tại hội nghị, ông Lê Văn Sử - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau thông tin, theo dự báo mùa khô năm 2020 có thể kéo dài đến tháng 5 - 6. Trong khi hiện nay, tình hình sụt lún, sạt lở đã xảy ra nghiêm trọng, địa phương đã triển khai nhiều biện pháp nhưng chưa có hiệu quả. Do đó, nếu tình trạng này kéo dài đến hết mùa khô, thiệt hại sẽ rất lớn. Vì vậy, trong khi chờ đợi nghiên cứu thực hiện biện pháp căn cơ mang tính lâu dài, trước mắt đòi hỏi phải có biện pháp mạnh mẽ, kịp thời để giảm thiểu thiệt hại.
Thực tế, tình hình hạn hán, xâm nhập mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long nói chung và tỉnh Cà Mau nói riêng đã xuất hiện sớm hơn trung bình nhiều năm và ở mức gay gắt làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp và dân sinh trên địa bàn tỉnh.
Hiện, mực nước trên các hệ thống kênh mương trong các tiểu vùng II, III - Bắc Cà Mau thuộc các huyện U Minh và Trần Văn Thời tiếp tục duy trì ở mức rất thấp và đang tiếp tục giảm. Mực nước hiện nay trên các hệ thống kênh mương đã xuống rất thấp, trữ lượng sụt giảm từ 50 – 70% so với trung bình nhiều năm cùng kỳ...
Tại những tuyến giao thông trọng điểm của Cà Mua cũng bị hư hỏng, trong đó các tuyến đường cấp tỉnh đã sụp lún như 5 điểm trên tuyến Tắc Thủ - Vàm Đá Bạc; nhiều vết rạn nứt trên tuyến Co Xáng - Cơi Năm - Đá Bạc; đối với lộ giao thông nông thôn đã có 907 vị trí sụt lún với tổng chiều dài hơn 21.600m. Nguyên nhân sụt lún được xác định là do mất phản áp của nước vào thành bờ sông gây ra. Ngoài ra, còn do các nguyên nhân khác như: Đặc điểm địa chất yếu, một số công trình hạ tầng nằm gần bờ sông, gia tải lớn, lòng sông sâu... gây ra sạt lở, sụt lún.
Ông Lê Văn Sử chia sẻ thêm, dù có nhiều cố gắng, tỉnh cũng chỉ mới giải quyết được nước sinh hoạt cho khoảng 12% hộ dân vùng nông thôn, còn trên 180.000 hộ phải sử dụng nước bằng việc khai thác mạch nước ngầm, nhỏ lẻ hộ gia đình; một số vùng không khai thác được, nhiễm mặn...
“Biện pháp trước mắt được các cơ quan chuyên môn của tỉnh đề xuất là đưa vào hệ thống sông, rạch một lượng nước mặn phù hợp để tạo phản áp lên bờ kênh, khắc phục sụt lún, sạt lở. Chúng tôi nhận thức đây là vấn đề mâu thuẫn, bởi chúng ta đang cố gắng quy hoạch đây là vùng ngọt hóa”, ông Lê Văn Sử chia sẻ về giải pháp. Ông Sử cũng nêu dẫn chứng một thực tế, trước sự cố xảy ra tại cống Trùm Thuật Nam, một phần nước mặn xâm nhập vào khu vực xã Khánh Hải đã tạo sự ổn định lòng sông, không gây thiệt hại từ việc sụt lún đất.
Ngoài ra, về lâu dài, Cà Mau đề xuất nghiên cứu xây dựng hệ thống kênh trục, cấp nước ngọt theo hình thức cưỡng bức (bơm) từ sông Hậu về phục vụ sản xuất và sinh hoạt cho các tỉnh ven biển vùng Bán đảo Cà Mau, hoặc nghiên cứu xây dựng hệ thống hồ chứa quy mô lớn ở vùng ngọt (U Minh); xây dựng, khôi phục lại hệ thống ao, hồ theo cụm, tuyến dân cư "giếng làng" để trữ nước mưa phục vụ sản xuất, sinh hoạt…
Do đặc thù điều kiện tự nhiên, sản xuất và sinh hoạt của người dân Cà Mau phụ thuộc hoàn toàn vào nước mưa và nước ngầm, không có nước ngọt bổ sung trong mùa khô như các tỉnh khác trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Trong khi đó, biến đổi khí hậu thường xuyên gây ra các hiện tượng cực đoan. Thế nên, nếu tình trạng hạn hán kéo dài xảy ra thường xuyên thì việc thiếu nước ngọt phục vụ cho sinh hoạt, sản xuất và phòng cháy chữa cháy rừng, gây hư hỏng các tuyến đường giao thông trong vùng ngọt hóa và nguy cơ nước mặn xâm nhập vào nội đồng rất cao, tác động bất lợi đến sản xuất, đời sống nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.
Điều kiện tự nhiên, vị trí địa lý Cà Mau mang trong mình những bất lợi cho sản xuất, đời sống, vì luôn đan xen giữa các vùng hệ sinh thái, trong đó vấn đề quan trọng là nguồn nước ngọt phục vụ sản xuất lúa, hoa màu, sinh hoạt… Hạ tầng thủy lợi tại địa phương dù đã được tập trung đầu tư, tuy nhiên do đầu tư dàn trải, nhỏ lẻ, kéo dài lên chưa thể khép kín vùng sản xuất, đảm bảo về nguồn nước. Trong khi đó, theo các chuyên gia, nhà khoa học, chỉ khi chủ động được nguồn nước sẽ ngăn chặn, ứng phó thiên tai hiệu quả.
Chia sẻ về vấn đề này, Giáo sư - Tiến sĩ Tăng Đức Thắng, Chuyên viên cao cấp (Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam) cho rằng, Cà Mau cần có chiến lược trong sử dụng nguồn nước mưa. Tài nguyên nước mưa tại Cà Mau rất phong phú, cần có giải pháp sử dụng hợp lý phục vụ sản xuất, sinh hoạt. Còn vấn đề dẫn nước từ sông Hậu về là vấn đề khó khăn, vì càng xa càng tốn kém. Bởi trên thực tế, so với các tỉnh khác trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long, Cà Mau có lượng mưa cao hơn hẳn. Bình quân hàng năm, tỉnh này có 165 ngày có mưa, với lượng mưa trung bình năm là 2.360mm. Lượng mưa trong mùa mưa chiếm khoảng 90% lượng mưa cả năm, thời điểm có lượng mưa cao nhất là từ tháng 8 đến tháng 10.
Ông Nguyễn Trường Sơn - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Phòng chống thiên tai nêu các quy định cụ thể về cơ chế công bố thiên tai.
Đề cập sự cố xảy ra liên tục trên tuyến đê biển Tây, ông Nguyễn Trường Sơn, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Phòng chống thiên tai đề nghị, Cà Mau phải xử lý ngay bằng tất cả các nguồn lực của địa phương theo cơ chế khẩn cấp, vì điều đó đã được quy định trong Luật Phòng chống thiên tai. Trước mắt, cần khảo sát tìm nguyên nhân để có giải pháp khắc phục, cùng với đó cần có kế hoạch hộ đê tại những điểm xảy ra sự cố.
Nói về việc công bố thiên tai, ông Nguyễn Trường Sơn khẳng định, chỉ có mưa lũ, dòng chảy gây sụt lún, sạt lở đất mới gọi là thiên tai, nhưng hạn hán gây sụt lún như Cà Mau không phải là do thiên tai, bởi đó là khái niệm đã được Luật quy định, nên địa phương không thể dựa vào tình trạng sụt lún mà công bố thiên tai, dù thực tế thiên nhiên gây hại là sự thật.
Về vấn đề này, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Văn Sử băn khoăn: “Sụt lún là do thiếu nước, mà thiếu nước là do nắng hạn, nhưng trong Luật không có quy định. Thực tiễn đặt ra là có thật, nhưng Luật chưa quy định, Cà Mau phải xử sự ra sao?!”.
Tại hội nghị, các đại biểu đã đóng góp nhiều giải pháp, kiến nghị quan trọng để Cà Mau có thể ứng phó trước tình hình hạn, mặn đang diễn ra khốc liệt. Bên cạnh tiếp thu các ý kiến đóng góp, ông Lê Văn Sử chia sẻ, UBND tỉnh sẽ trình Ban Thường vụ Tỉnh ủy quyết định việc tỉnh có nên công bố thiên tai hay không và sẽ cân nhắc kỹ vấn đề này để làm cơ sở hỗ trợ, giúp người dân chịu thiệt hại vượt qua khó khăn trước mắt.