Chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư 4.261 tỷ đồng
Theo Kết luận thanh tra, dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 Công ty Gang thép Thái Nguyên được giao cho Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNS) tổ chức thẩm định, xem xét phê duyệt; Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên (TISCO) là chủ đầu tư.
Dự án có tổng mức đầu tư 3.843 tỉ đồng (tương đương 242,5 triệu USD, tỷ giá 1 USD = 15.850 đồng), được Thủ tướng cho phép vào năm 2005 với mục tiêu đầu tư dây chuyền công nghệ sản xuất luyện kim (bao gồm khai thác, chế biến quặng sắt), nhằm tạo ra năng lực sản xuất 500.000 tấn phôi thép/năm, sử dụng nguồn nguyên liệu quặng sắt trong nước.
Dự án gồm hai gói thầu chính: gói thầu mỏ sắt Tiến Bộ, xây dựng nhà máy tuyển rửa quặng sắt, công suất thiết kế 300.000 tấn quặng sắt tinh/năm, do nhà thầu trong nước trúng thầu, đã xây dựng hoàn thành đưa vào sản xuất tháng 5/2014; gói thầu xây dựng dây chuyền công nghệ luyện kim khu vực Lưu Xá, công suất 500.000 tấn phôi thép/năm, do nhà thầu Công ty Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) đảm nhận, thông qua đấu thầu quốc tế.
Vào tháng 7/2007 TISCO và MCC ký hợp đồng thiết kế, cung cấp thiết bị, xây dựng và lắp đặt (EPC) với giá trị xấp xỉ 161 triệu USD. Hai bên cam kết mức giá nêu trên là “trọn gói không thay đổi trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng, đã bao gồm các khoản thuế và chi phí cần thiết”, với thời gian thực hiện dự kiến 30 tháng.
Sau đó, TISCO và MCC lại ký với nhau nhiều phụ lục điều chỉnh nội dung quan trọng trong hợp đồng đã ký. Trong đó, hai bên thống nhất tách phần xây dựng và lắp đặt giao lại cho nhà thầu Việt Nam là Tổng Công ty xây dựng công nghiệp Việt Nam (VINAINCON) thực hiện. Thời gian thực hiện gói thầu kéo dài đến quý I/2011. Tuy nhiên, đến năm 2012, VNS và TISCO có văn bản gửi Bộ Công Thương và Chính phủ xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư lên 8.104 tỷ đồng, tăng 4.261 tỷ đồng so với mức ban đầu.
Qua thanh tra, Thanh tra Chính phủ kết luận: Chủ trương đầu tư Dự án là phù hợp với yêu cầu thực tế nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khai thác quặng, sản xuất thép, ổn định việc làm, tăng thu nhập cho gần 5.000 cán bộ, công nhân viên.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện dự án TISCO, MCC, VNS, Bộ Công Thương, các cơ quan, đơn vị, cá nhân có liên quan đã có những khuyết điểm, sai phạm: đến thời điểm thanh tra, tổng giá trị TISCO đã thanh toán cho dự án là hơn 4.421 tỷ đồng; tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả là hơn 3.896 tỷ đồng (hiện lãi vay phải trả trên 40 tỷ đồng/tháng), trong đó thanh toán cho MCC trên 92% giá trị hợp đồng nhưng các hạng mục của dự án đều chưa hoàn thành, đến năm 2013 MCC và các nhà thầu đã dừng thi công.
Bên cạnh đó, TISCO đã thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD, thanh toán chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị là 4,737 tỷ đồng, vượt giá trị hợp đồng, trong khi MCC chưa chuyển đủ thiết bị, cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật, không phù hợp với quy chuẩn Việt Nam với giá trị xác định bước đầu là 38,8 triệu USD (42 xe ô tô là 1,033 triệu USD; năm đầu máy toa xe là 5,4 triệu USD...).
Hiện một số thiết bị đã rỉ sét, hư hỏng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ, chất lượng dự án, thiệt hại vốn đầu tư.
Chuyển hồ sơ bốn vụ việc tới Bộ Công an điều tra
Cơ quan thanh tra đã kiến nghị Thủ tướng xử lý về kinh tế với số tiền sai phạm lên tới hàng ngàn tỉ đồng; đồng thời, kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo TISCO, VNS, Bộ Công Thương, các cơ quan của Chính phủ… kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân.
Đặc biệt, Thanh tra Chính phủ đã chuyển hồ sơ bốn vụ việc có dấu hiệu hình sự liên quan đến dự án sang Bộ Công an để điều tra; chuyển kết luận thanh tra đến Ủy ban Kiểm tra Trung ương để xem xét, xử lý theo thẩm quyền đối với cán bộ, đảng viên có khuyết điểm, sai phạm thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý.
Cơ quan thanh tra cho biết, giữa tháng 11/2017 đã chuyển hồ sơ, tài liệu bốn vụ việc có những dấu hiệu vi phạm hình sự cho Cơ quan Cảnh sát điều tra (Bộ Công an).
Thứ nhất. việc Tổng Giám đốc TISCO và một số cán bộ lãnh đạo thuộc TISCO, VNS, Bộ Công Thương có liên quan trong việc ký các biên bản thỏa thuận phân chia công việc Phần C, chuyển một số phần việc từ Phần P sang Phần C; ký hợp đồng giao Tổng Công ty xây dựng công nghiệp Việt Nam (VINAINCON), các nhà thầu phụ khác thực hiện Phần C; thanh toán theo đơn giá điều chỉnh không đúng Hợp đồng EPC làm phát sinh tăng tổng mức đầu tư, gây thất thoát vốn đầu tư.
Thứ hai, việc Tổng Giám đốc TISCO, một số cán bộ liên quan trong việc ký các phụ lục hợp đồng EPC và một số văn bản tiếp nhận nhiều loại máy móc thiết bị không đúng chủng loại, thông số kỹ thuật, nguồn gốc xuất xứ hàng hóa không đúng Hợp đồng EPC, tiêu chuẩn quản lý chất lượng hàng hóa, bất lợi cho TISCO, ảnh hưởng đến chất lượng công trình, nếu Công ty Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) và TISCO không xử lý sẽ gây thất thoát vốn đầu tư.
Thứ ba, việc Tổng Giám đốc TISCO, một số cán bộ liên quan trình, phê duyệt và thanh toán nhiều khoản tiền cho MCC, các nhà thầu phụ, các tổ chức tư vấn, vi phạm quy định, nếu MCC và TISCO không xử lý sẽ gây thất thoát vốn đầu tư.
Thứ tư, việc VINAINCON lập dự toán Phần C theo đơn giá điều chỉnh, báo cáo các bộ, ngành, Thủ tướng Chính phủ thiếu căn cứ; vi phạm hợp đồng thực hiện Phần C, chậm tiến độ Dự án, phát sinh tăng tổng mức đầu tư, bán thầu hưởng phí trái pháp luật.
Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Công an khẩn trương điều tra những vi phạm có dấu hiệu hình sự kể trên.
Về xử lý kinh tế, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng giao Bộ Công Thương chỉ đạo VNS, TISCO thu hồi của MCC các khoản: tiền thuế TISCO đã nộp thay 11,6 triệu USD; các khoản chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị trên 4,7 tỷ đồng và phí quản lý là 708.343 USD.
Bên cạnh đó, VNS, TISCO phải thu hồi tiền đã chi cho các tổ chức, cá nhân sai quy định trên ba tỷ đồng và trên 439.562 USD; giá trị thiết bị máy móc gần 39 triệu USD do MCC cung cấp có sai khác về quy cách chủng loại, xuất xứ, tên nhà cung cấp, mã hiệu…
Đáng chú ý, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan chỉ đạo TISCO, VNS rà soát lại toàn bộ các hợp đồng và phụ lục hợp đồng đã ký với MCC, thực tế triển khai, làm rõ căn cứ pháp lý, trách nhiệm của các bên, khả năng khởi kiện MCC, đề xuất giải pháp tổng thể dự án sau thanh tra.